Compliance is nooit een doel op zich maar een middel om enerzijds naleving van gestelde regels te toetsen en daarnaast ook te kijken hoe het slimmer, beter en efficiënter kan. De omgeving van gemeenten – en uiteraard die van corporaties – is aan verandering onderhevig en wordt steeds complexer. Zo besteden gemeenten steeds vaker taken uit aan andere overheidsorganisaties waardoor activiteiten op afstand komen te staan. En komt de kerntaak van corporaties onder druk te staan door de toenemende regeldruk en de financiële robuustheid van het stelsel. Dat wijzigt de verantwoordelijkheid niet voor het rechtmatig beheer en uitvoeren van activiteiten. Gemeenten en corporaties moeten hierbij andere mechanismen inrichten om toezicht op de uitvoering te houden en dat zo effectief en efficiënt mogelijk. Kan dat? Jazeker!
Andere voorbeelden van toename van de complexiteit en verandering zijn de decentralisatie van taken in het sociaal domein. Volumes van gelden, verantwoordelijkheden en risico’s nemen hiermee vaak toe voor gemeenten. Deze ontwikkelingen vragen om een slimmere en kritischer inrichting van de beheeromgeving van gemeenten. Dat geldt ook voor de bestaande inrichting van de interne beheersing. Nu lijken gemeenten en corporaties nog vaak repressief te reageren of wordt vaak vernomen ‘het moet van de accountant’, maar met een dergelijke opvatting ga je nooit ‘in control’ komen. En zeker het inrichten van een in control framework – adequate beheersmaatregelen gericht op het beheersen van en acteren op risico’s – kosten geld maar leveren ook geld op of beperken kosten.
Eigen recente ervaringen in bijvoorbeeld het sociaal domein maar ook bij een meerjarig verbeterprogramma van een 100.000+-gemeente laten zien dat aanscherping van de interne beheersing zorgt voor efficiëntere, transparantere en effectievere besluitvorming én ook voor het reduceren van onrechtmatigheden, onverschuldigde betalingen of het beperken van de faalkosten. Inspanningen die preventief werken, meer zicht op verbetering van beheersing tot gevolg hebben en direct en op termijn ook nog kostenbesparend werken. Gemeenten moeten daarbij dus gericht investeren in de verbetering van de interne beheersing. Dat geldt ook voor het toezicht en de verantwoording op de verbonden partijen. Niet omdat het moet van de accountant, maar omdat zijzelf de intrinsieke motivatie hebben om zaken beter te doen en ook om verantwoording af te kunnen leggen over de rechtmatige besteding van publieke gelden.
De aanstaande rechtmatigheidsverantwoording bij gemeenten waarbij een expliciete uitspraak gedaan moet worden over de vraag of er rechtmatig gehandeld is kan hier behulpzaam in zijn, omdat een gemeente de eigen interne toets naar rechtmatig handelen vormgegeven moet hebben. Daarbij gelden een aantal belangrijke opgaven en uitgangspunten. Laat deze rechtmatigheidstoets een vliegwiel zijn voor de verbetering van de kwaliteit van de gemeentelijke organisatie.
